|
АНАХНУ КАН ("Мы тут").
Незалежная яўрэйская газета. Выдаецца ў Мінску на беларускай і іншых мовах.
Нумар 5. ЧЭРВЕНЬ 2002 / СІВАН 5762
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
НАВІНКІ
9 мая да "Ямы" ў Мінску прыйшла амаль тысяча чалавек. Святочны мітынг доўжыўся паўгадзіны: слова мелі ветэраны, ізраільскі пасол, людзі з "Джойнта", "Сахнута" і г.д. Побач раздаваліся газеты "Берега" і "Анахну кан". Сярод выступоўцаў не было прадстаўнікоў беларускай улады. Гучалі ўзнёслыя падзякі людзям, якія ратавалі яўрэяў у вайну, а шыльды з імёнамі Праведнікаў, збітыя невядомымі вандаламі, ніхто не аднавіў. За шэсць год існавання ўсутыч з "Ямай" Алеі Праведнікаў сусвету, загадкавае знікненне металічных шыльдаў у цэнтры Мінска стала завядзёнкай.
* * *
Прызначэнне камуніста Касцяна, вядомага сваімі юдафобскімі поглядамі, кіраўніком дзяржаўнага медыя-холдынгу "Літаратура і мастацтва" абурыла ня толькі рэдактараў беларускіх газет і часопісаў, але і значную частку беларускіх яўрэяў. На "Яме" нават збіраліся подпісы за адстаўку Касцяна. Тым часам у шапіках "Белсаюздруку" зъявілася адыёзная расійская газета "Русский вестник", у якой народны мастак Беларусі, акадэмік Савіцкі шчодра паліў брудам іудаізм і нябожчыка Шагала.
* * *
10 мая, або, паводле яўрэйскага календара, 28 іяра 5762 году, Ізраіль адсвяткаваў Дзень Іерусаліма. Што праўда, на www.machanaim.org каментатар Торы Пінхас Палонскі сцвярджае, што "мы яшчэ не нагэтулькі вярнуліся з выгнання, каб авалодаць сэрцам Іерусаліма", то бок Храмавай Гарой, дзе цяпер стаяць мячэці.
* * *
16-18 мая - час яўрэйскага свята Швуэс (Шавуот). Менавіта ў Шавуот была падараваная Тора. А 7-9 чэрвеня 2002 г. ў Гродне пройдзе Ўсебеларускі фестываль нацыянальных культур. Яўрэі - будуць!
Мінская сінагога на Дзімітрава, 3 мусіць быць адноўленая!
3 чэрвеня 2002 г. мы аднеслі зварот, падпісаны нашымі чытачамі з Мінску ды іншых гарадоў (многа подпісаў прыйшло з Рагачова), у Камітэт па справах рэлігій і нацыянальнасцей пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь. Будзем чакаць адказу. На жаль, большасць беларускіх яўрэяў засталася абыякавай да разбурэння сваёй спадчыны, а гэта значыць, што шанцы на хуткае аднаўленне сінагогі - мізэрныя. Але ж рана ці позна справядлівасць возьме верх, і мы зможам наведваць дом малітвы, у якім, напэўна, знойдзецца месца й для музею беларуска-яўрэйскай гісторыі.
ДЗВЕ ЦЫТАТЫ
1. Л. Левин: "На государственном уровне антисемитизма нет, мы активно сотрудничаем с Комитетом по делам религий и национальностей при Совете Министров, министерствами культуры, образования, иностранных дел… В принципе у нас с властями установились нормальные взаимоотношения" (Диалог: белорусские новости, 31.01.2002).
2. Я. Басин: "Государство грубо игнорирует интересы еврейского национального меньшинства" (www.ucsj.org, 11.04.2002).
Першае выказванне належыць прэзідэнту Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх абъяднанняў і абшчын, другое - віцэ-прэзідэнту таго ж Саюза. Каму з яўрэйскіх функцыянераў верыць? Няхай падкажуць чытачы. А нас, папраўдзе, здзіўляе, што ў суполцы, якая імкнецца прадстаўляць усіх яўрэяў Беларусі, няма адзінства нават у стаўленні да цяперашніх беларускіх уладаў.
Рахиль Баумволь
ИЕРУСАЛИМ
С поворотами,
взлетами,
спусками,
С пустырями,
ветрами,
жарой,
С переулками синими,
узкими,
С жаркоглазою детворой,
С синагогами,
ресторанами,
С обособленностью церквей,
С нежно блеющими баранами, -
Город - лев голубых кровей!
Неожиданный ты
и разбросанный -
Не заботит тебя твой вид.
С шевелюрами,
пейсами,
косами,
Ты рассеян и деловит.
На горах твоих ветры мечутся,
Затихая покорно на дне…
Город - мир,
город - Храм человечества,
Снисходительный к нашей возне.
Город, тысячелетьями снящийся,
Ты гудишь, словно камни дробя.
И народ мой, жестоко томящийся,
Всюду слышит и видит тебя.
1973
Рахіль Баўмволь (1914-2000) - выдатная ідышысцкая паэтка XX стагоддзя. Нарадзілася на Ўкраіне, жыла ў Беларусі і Расіі, памерла ў Ізраілі. Пісала і па-руску. Верш "Иерусалим" ўвайшоў у кнігу "Стихи разных лет" (1976).
АНАТОЛЬ СІДАРЭВІЧ
ЧАМУ Я ЖЫД
…Чаму ты, адукаваная, цывілізаваная, сытая Еўропа, ня выйшла на вуліцы, не абурылася, калі палестынскія правадыра пусьцілі супраць Ізраілю камікадзэ, калі ад челавекабомбаў гінулі дзясяткі й дзясяткі мірных жыдоў і арабаў у Ізраілі? Чаму занепакоілася толькі тады, калі Армія абароны Ізраілю ўвайшла на тэрыторыю Палестынскае аўтаноміі, каб знішчыць гнёзды тэрарызму?
Мара палестынскіх правадыроў ды іхных мусульманскіх фундатараў тая ж, што і ў 1948 г.: знішчыць Ізраіль, сьпіхнуць жыдоў у Міжземнае мора. Вось тады яны зажывуць і запануюць… Ажыцьцявіць гэтыя намеры ім дапамагае сацыялістычная ды ліберальная Эўропа. Але Ізраіль ня хоча зьнікаць, жыды, зразумеўшы, што эўрапейскія геданісты й цынікі дзеля часовых выгодаў умеюць дамаўляцца з людажэрамі (Гітлер, Бакаса!), выяўляюць уласьцівую толькі ім, жыдам, салідарнасьць. Геданістычна-цынічная Эўропа, мусіць, не разумее, што Ізраіль - гэта аванпост дэмакратыі і юдэа-хрысьціянскае цывілізацыі.
…Пакуль ёсьць антысэмітызм, я - жыд. Паколькі я ведаю, што назаўтра пасьля абвяшчэньня незалежнасьці Ізраілю ня ён, а на яго напалі арабскія суседзі, я - жыд. Там, у Ізраілі, жывуць і мае знаёмцы, і мае сябры. У Арміі абароны служыць мой вучань: пакінуў Беларусь і паехаў - цалкам усьведамляючы небясьпеку для свайго жыцьця - бараніць свой народ, народ Ізраілеў.
Я на месцы ізраільцянаў ужо сёньня настойваў бы на неадкладным ажыцьцяўленьні прапазыцыі прэзыдэнта Дж. Буша-малодшага. Няхай Палестына як мага хутчэй робіцца самастойнаю дзяржаваю, няхай як найхутчэй будзе дэмаркаваная і дэлімітаваная мяжа паміж Ізраілем і Палестынаю.
У 1947 г. сусьветная супольнасьць дала жыдам і арабам Палестыны шанец пабудаваць свае дамы. Жыды пабудавалі, арабы не былі гатовыя для гэтага. Трэба навязаць ім гэты шанец яшчэ раз. Няхай будуюць. Загадзя можна прадказаць, што гэта будзе за грамадзтва, але гэта будзе іхнае грамадзтва. І ў яго будуць шчырыя сябры - афіцыйная Эўропа, эўрапейскія левыя інтэлектуалы і антысэміты.
Эсе беларускага філолага, філосафа і грамадскага дзеяча А. Сідарэвіча падаецца ў скарачэнні, паводле газеты "Наша Ніва" ад 17.05.2002. Адрас "Нашай Нівы" ў Інтэрнеце - http://niva.s5.com. Ніжэй мы прапануем крыху іншы погляд на падзеі ў Ізраілі. На нашу думку, няможна кіравацца ў палітыцы найперш эмоцыямі - хоць, вядома, і бяз іх не абысціся…
"Мітусімся, а карысці…"*
Нагодай для напісання гэтых небяс-спрэчных нататак стала зъяўленне ў беларускай яўрэйскай прэсе шэрагу матэрыялаў, у якіх выказваецца поўны "одобрямс" нядаўнім захадам ізраільскага ўрада па барацьбе з тэрорам. Заўсёдны аўтар газеты "Берега" рабін Урыцкі нават параіў ізраільскаму кіраўніцтву абвесціць вайну "ішмаэлітам", то бок усяму арабскаму свету. Каб яшчэ наш ваяўнічы рэбе патлумачыў, чаму генерал Шарон павінен слухаць менавіта яго, а ня тых рабінаў, якія наагул не прызнаюць сучаснай дзяржавы Ізраіль ды выказваюцца супраць канфлікту з арабамі... "Волна террора, захлестнувшая Израиль,… вызывает потрясение и возмущение всего прогрессивного человечества" ("Авив"), "или евреи с оружием в руках отстоят свое право жить на этой земле, или их просто-напросто сбросят в море" ("Берега") - цытаванне можна доўжыць. Дробна драбніца, але як жа знаёма! Яўрэяў нібыта абкружаюць адныя ворагі: арабы - мярзотнікі, еўрапейскія палітыкі - патаемныя юдафобы… Каб давесці апошняе, "Берега" перадрукавалі артыкул сп. Старарэкава з пецярбургскай яўрэйскай газеты "АМИ" - праўда, забыліся спаслацца на тую "АМИ"… Але пакінем зараз пытанне непавагі да аўтарскіх правоў. Ня будзем таксама абмяркоўваць, ці меў вядомы архітэктар Леанід Левін юрыдычнае ды маральнае права падпісваць ліст да ізраільскага прэмьер-міністра ад імя "яўрэйскай абшчыны Беларусі"… Галоўнае - у іншым: ці трэба яўрэям Беларусі адназначна ўхваляць дзеянні афіцыйнага Ізраіля - любыя дзеянні?
Ізраільская палітыка ў дачыненні да палестынцаў - відавочна непаслядоўная. Адразу пасля Шасцідзённай вайны, 30-35 год таму, адмаўлялася хоць якое іхняе права на самастойнае развіццё, а тагачасная прэмьер-міністарка Голда Меір казала: "Палестынскага народу няма… Я сама - палестынка". Пры канцы 1970-х гг., у час падпісання Кэмп-Дэвідскіх дамоваў з Егіптам, у Ізраілі пачаліся размовы аб "палестынскай аўтаноміі". Якой мусіць быць тая аўтаномія - ніхто насамрэч ня ведаў. Статус жыхароў "кантраляваных", або "акупаваных" тэрыторый, быў і застаецца нявызначаным. Юрыдычна, у параўнанні з яўрэйскімі жыхарамі тых самых тэрыторый, арабы - людзі другога гатунку. Можна колькі заўгодна разважаць пра тое, што іхняе матэрыяльнае становішча - лепшае, чым у жыхароў суседніх арабскіх краінаў, але ізраільская ўлада засталася для іх чужой. А хіба мы не паспыталі на ўласнай скуры, чым ёсць чужая ўлада? Не змяніла сітуацыі і "лёсавызначальная" дамова Ізраіля з Арганізацыяй вызвалення Палестыны ў 1993 г. Кожная дамова - па сутнасці, пустая паперка, калі няма жадання яе выконваць. Такога жадання не было, здаецца, ні ў большасці яўрэяў, ні ў большасці арабаў. За дзесяцігоддзі каланізацыі заваяваных у 1967 г. зямель назапасіўся ўзаемны недавер, які спрытна падаграецца ідэолагамі нянавісці як у арабскіх краінах, так і ў самім Ізраілі. У выніку - тэрор. Дарма сцвярджаць, што ім карыстаюцца толькі палестынцы: узгадаем хаця б выпадак з Барухам Гальдштэйнам, які восем год таму пастраляў вернікаў у хеўронскай мячэці. Дый зараз, у 2002 г., мірныя людзі гінуць з абодвух бакоў. Ускладаць усю віну на арабаў, параўноўваць іх з фашыстамі - некарэктна, аднак ня меней аблудным было й колішняе выказванне слыннага ізраільскага навукоўца й тэолага Іегуды Ляйбовіча пра "іудзеанацыстаў".
Спробы тутэйшых яўрэйскіх функцыянераў "палепшыць імідж Ізраіля" (натуральна, не забываючыся пра сябе!), выглядаюць збольшага няўклюднымі і мядзведзяватымі крокамі, што не нясуць карысці ні "яўрэйскай дзяржаве", ні беларускім яўрэям. Дзеля таго, каб Ізраіль выжыў, неабходна выкараніць як арабскі, так і яўрэйскі тэрарызм. Бо нельга дараваць сабе таго, што не даруеш іншым. Калі дамы арабскіх тэрарыстаў адразу ўзрываюцца ізраільскімі спецслужбамі, дом Баруха Гальдштэйна ўзарваны ня быў. Так, юдафобскія настроі пашыраныя ў Палестыне, Сірыі, Егіпце, але ж і ў Ізраілі расісты выказваюць свае погляды даволі-такі свабодна. У Іерусаліме спатрэбіўся нават цэнтр падтрымкі ахвяраў антысемітызму. Мір з арабамі магчымы, калі ізраільцяне спыняць міжусобныя бойкі, але тут газетных заклікаў, на жаль, недастаткова. У XXI стагоддзе Ізраіль увайшоў расколаты як ніколі: "левыя", "правыя", свецкія, артадоксы…
Што ж рабіць нам, яўрэям, у лукашэнкаўскай Беларусі, пасля таго, як ізраільскае пасольства засталося абыякавым да разбурэння мінскай сінагогі на Дзімітрава, 3 ў 2001 г., а яшчэ раней - да зьяўлення сумнавядомага антысеміцкага зборніка "Война по законам подлости"? Яднацца ды вучыцца адстойваць свае правы - без залішняй слоўнай мітусні. Афіцыйнаму Ізраілю нашыя праблемы - да Хермона, сваіх хапае. Шкада, што некаторыя "яўрэйскія лідэры" дагэтуль ня ўцямілі, што лепей ужо быць крытычна настроенымі сябрамі Ізраіля, чым ягонымі марыянеткамі або "беднымі сваякамі". Умацаванне беларуска-яўрэйскай абшчыны на прынцыпах справядлівасці, адкрытасці і самастойнасці якраз і будзе найлепшай падтрымкай для "нашых" у Ізраілі.
Рубінчык У.
* Пачатак аднаго з вершаў Фелікса Хаймовіча (Баторына)
------------------------------------------------------------------------------
РЭПЛІКА НАВОШТА ХЛУСІЦЬ?
У снежні 2001 г. у Мінску адбылася навуковая канферэнцыя "Этнічныя супольнасці ў Беларусі", дзе адной з секцый кіраваў доктар навук і прафесар Іофе. Пасля ён распавёў пра канферэнцыю ў газеце Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх абъяднанняў і абшчын "Авив" (лістапад-снежань 2001 г.). Паводле Э. Іофе, "члены секции "Этнические общности Беларуси на современном этапе" единодушно выразили мнение о необходимости внесения коррективов в ныне действующий Закон либо принятия нового Закона "О национальных меньшинствах в Республике Беларусь". Так здарылася, што я таксама браў удзел у рабоце гэтай секцыі, але ніякага "мнения" пра Закон тады не выказваў. Выходзіць, праф. Іофе прыпісаў мне свае думкі - цікава, хто даў яму права гэтак рабіць? Газета "Авив" на мой ліст не адказала і памылку свайго сталага аўтара дагэтуль ня выправіла.
Wolf.
Ад рэдакцыі. Чаго вартыя словы і дзейнасць Э.Р. Іофе, мы, здаецца, пераканаўча паказалі ў матэрыяле "Пра фармазонства ў беларускай іудаіцы" - гл. "АК" № 2. Парада тут адна: трымацца як мага далей ад гэткіх "прафесараў", бо перавыхоўваць іх - дурная справа.
Набліжаецца знамянальная дата: год таму Беларусь пакінуў Аляксандр Мсціслававіч Талстой (так-так, з "тых самых"…), чалавек і граф. Перад тым як вярнуцца да родных французскіх вінаграднікаў, выбітны дыпламат, этнолаг, антраполаг, любімец журналістак і студэнтаў Еўрапейскага гуманітарнага універсітэту даў інтэрвію газеце "Наша Ніва" (16.07.2001), дзе ажно двойчы пашкадаваў, што яўрэяў у Беларусі ня стала. Ну не адшукаў ён нас за 10 год жыцця ў Мінску, з усяго відаць, мы самі й вінаватыя - дужа добра схаваліся...
"Мацёраму чалавечышчу" адказвае наш аўтар.
* * *
Евреев в Беларуси нет. Неинтересных.
Не хочу никого обидеть, но когда еврей - "западник", "польский", это видно сразу. Крепкий, живой, с головой на плечах и руками, растущими из нужного места. Этого человека - бодрого, не жалующегося на болячки в свои 80 с гаком лет, я часто встречаю на наших еврейских тусовках.
- Я из Перемышля, - говорит он. Знаете, где это?
- Как же, в Галиции!
- О, Вы знаете! Да, в Галиции. Там живут русины. Все они - греко-католики, униаты.
- Наша семья жила там, когда Галиция принадлежала Австро-Венгерской империи, - продолжает он. - Мой папа воевал в имперской армии в составе польской бригады "Галичина" под командованием Юзефа Пилсудского. О брусиловском прорыве слыхали?
- Да. Мой дед тогда получил крест за освобождение русинского города.
Старичок расцвел. После этого разговора мы нашли общий язык. Я рассказал ему, что в 1920-м моему деду, полному георгиевскому кавалеру, подъесаулу, перешедшему в Первую конную, Ворошилов вручил шашку с бриллиантами. Потом, после "чуда под Вислой", их армия отходила через Восточную Пруссию. Их разоружили.
Австро-Венгрия, Восточная Пруссия, Галиция… Эти названия давно сошли с географической карты, но для моего знакомого они не легенда.
- Что Вам рассказывал отец о брусиловском прорыве? - спрашиваю я его.
- Он говорил, что русские - стойкие солдаты. Это я и сам потом увидел. Тогда, в августе 16-го, они обрывали наши яблони и ели на ходу. Голодные были. И шли в прорыв…
Я воевал в польской армии, потом в советской. Русские - люди мужественные, щедрые. Не было в мое время в войсках антисемитизма.
Старик взглянул на меня исподлобья и добавил:
"Я - портной. Я вижу людей, вижу, как они скроены. Я шил людям разных наций, семей, богатым, бедным. Могу рассказать о каждом человеке. Вот Вы - темный человек, темный шатен. В молодости Вы - старый, в старости будете молодым. Вот как девушка в 13-14 лет уже взрослая…"
- Вы смотрели фильм "Дамский портной" со Смоктуновским? - перевожу я разговор. - Он же - Смоктунович, его дед был егерем в Беловежской пуще.
- Фильм о Бабьем Яре… О, надо посмотреть.
Стариковский голос погрустнел, но в нем не было ни надрыва, ни истеричности. Я вспомнил мамины слова: "Еврейская музыка - вся с грустинкой. Но если грустная, то не заунывная, а с задоринкой. У цыган - если веселье, то до упаду, если грусть - то тоска смертная. Евреи же чувствуют иначе". Или чувствовали?
Сергей Носов.
Б Л У К А Ю Ч Ы Я З О Р К І Л Е А Н І Д А З У Б А Р А В А
Мы пазнаёміліся з Леанідам Іосіфавічам Зубаравым ня так ужо й даўно, але нам здаецца, што ведалі яго ўсё жыццё. Ён - асоба надзвычай шматгранная. Музыкант, кіраўнік паспяховага самадзейнага ансамбля, грамадскі дзеяч (у 1988-1989 гг. быў намеснікам старшыні Мінскага абъяднання яўрэйскай культуры), літаратар, цяпер вось - фінансіст. Між іншага, ён стаў першым аўтарам у паваеннай БССР, які выдаў кнігі сваім коштам - у 1989 і 1990 гг. Гэта былі зусім не дэтэктывы і не коміксы, а аповеды пра двух Максімаў - Багдановіча і Горкага. Тады кнігі Зубарава прыцягнулі ўвагу і беларусазнаўцаў, і "люда паспалітага" - ды акупілі сябе. Яўрэям Беларусі нестае Зубаравых. Яўрэі Беларусі, на жаль, збольшага звыклыя чакаць дапамогі звонку, а "яўрэйскай дзейнасцю" займацца выключна з блаславення ўладаў…
Яма
Я родился в 1943 г. в эвакуации. Родители мои - коренные минчане, и после войны мы вернулись в Минск. Жили там, где "Яма". Там, в районе улицы Ратомской, Санитарного, Зеленого переулков жили почти все вернувшиеся после войны. Помню, как вскоре после войны открывали памятник - много собралось евреев. Помню людей с талесами. Старшие братья мне рассказывали про гетто, погромы. Он мне потом много раз снился, этот памятник: стоял во сне, как белый столб. А вообще-то место гибели евреев не было огорожено. В 1950-е гг. дети играли там в футбол. До 1967 г. все было тихо. После так называемой израильской агрессии и Шестидневной войны "Яма" стала местом сбора еврейских активистов. Первое время приходили единицы, затем десятки, сотни людей. В конце концов, стали приходить десятки тысяч людей. На 9 мая от Юбилейной площади нельзя было пройти. В начале 1970-х гг. на "Яме" начали выступать полковники Давидович, Овсищер, подполковник Альшанский. Это - наша суть, наши маяки. Но они заслуживают отдельного разговора.
Однажды, это было уже в конце 1970-х гг., меня и Шмаю Горелика вызвали в приемную ЦК партии, поставили в известность, что собираются снести памятник. Они хотели прозондировать почву - как к этому отнесутся еврейские активисты. Председатель горисполкома сказал, что вопрос уже решен: "Мы все равно снесем этот памятник". Мы ответили, что поднимем шум. Да, еще до встречи в горисполкоме нам показали проект нового памятника. Как сейчас помню, при этом присутствовали Левин и Градов. Левин нас убеждал, что необходим новый памятник. Градов молчал. Мы стояли на своем. Собрали не одну тысячу подписей, чтобы памятник на "Яме", за который его создатели пострадали от репрессий, не трогали. Потом Овсищеру передали, что Машеров сказал людям из горисполкома: "Яўрэяў не чапаць". И "Яму" временно оставили в покое.
Еврейское общество
В Минске всегда присутствовал еврейский дух. В 1950-е гг. его воплощали бывшие артисты еврейского театра Новак, Моин, Арончик, писатели Релес, Мальтинский, художник Лазарь Ран и другие. Ран был не просто художником-евреем, как, например, Данциг, а настоящим еврейским художником. В начале 1950-х гг., когда шли гонения на космополитов, когда дело врачей было в самом разгаре, он создал цикл "Минское гетто" - это был настоящий подвиг. Его работы, кстати, Дрезденская галерея приобрела, это уже кое о чем говорит. Странно, что историк Иоффе в своей книге "Страницы истории евреев Беларуси" даже не упомянул о Л. Ране.
До войны 1967 г. обстановка была тяжелой. Почти никто публично пикнуть не смел - его бы сразу КГБ взял за воротник. Но в конце 1960-х гг. евреи Минска, да и всей Беларуси, активизировались. Первые посиделки, связанные с еврейской культурой, устраивали, если я не ошибаюсь, братья Рошалы. Очень много делали Илья Гольдин и его мать Бася - устраивали седеры, Бася рассказывала о еврейской кухне, о традициях ("Бася ды хохэмтэ" - пра яе Р. Рэлес нядаўна пісаў у газеце "Авив" - рэд.). Проявил себя Марк Курлянд, выпускник музыкального училища. Все они рано уехали в Израиль. Марк, уехавший в 1971 г., даже раввином стал. Имеет пятерых детей и 33 внуков - всем нам хороший пример. Был забавный случай, когда мы провожали отъезжающих и пели на перроне "Ам Исраэль хай" - "Народ Израиля жив". Проводник не разобрал и говорит: "Евреи! Вы уезжаете - и уезжайте, но зачем петь "Хайль"?! Это вы фашистские песни поете?!". Кое-как объяснили ему разницу между "хай" и "хайль".
Но не все ведь уезжали. Мы, остававшиеся, хотели жить в Белоруссии нормальной еврейской жизнью. 15 лет добивались, чтобы нам дали возможность открыть общество, чтобы разрешили еврейскую самодеятельность. В БССР постоянно получали отказы. В 1980 г. встречались с Иваном Антоновичем, он тогда заведовал отделом культуры в ЦК белорусской компартии. Мы со Шмаей Гореликом жаловались на городские власти, не желавшие предоставить новое помещение для синагоги (она размещалась в одноэтажной халупе на ул. Цнянской). Действия властей отражали общую ситуацию, вполне антисемитскую. Помню, я еще спросил Антоновича: "Как Вы относитесь к тому, что евреи уезжают? Вы довольны или нет?" Он ответил: "Какое же государство довольно, когда его граждане уезжают", но ничем не помог. Тогда я написал письмо Андропову. И вот пригласили меня и Шмаю Горелика на прием ко второму человеку в БССР, Бровикову. Он показал мне письмо с резолюцией Андропова, примерно такой: "Секретарю ЦК КПБ. Разобраться". Ну, и начали разбираться. Меня поразила полная некомпетентность Бровикова. Он не представлял себе ни числа, ни роли евреев в жизни республики. Кое-что пообещал - и ничего не было сделано. Лишь в 1988 г. нам разрешили открыть "общество любителей еврейской культуры" - МОЛЕК, ставший позже МОЕКом имени Изи Харика.
Блуждающие звезды
В школе меня привлекали физика, химия, но музыка - это моя страсть. Я окончил музучилище, затем - институт иностранных языков в Минске. Преподавал в ПТУ. Играл на домре, фортепиано, аккордеоне, мандолине. В начале 1970-х гг., когда пробуждался интерес к еврейской культуре, как-то сама собой возникла и еврейская самодеятельность. Я возглавил ансамбль "Блуждающие звезды", или, по-белорусски, "Блукаючыя зоркі". Сначала мы играли в узком кругу отъезжающих, потом нас стали приглашать на еврейские свадьбы. Свадьба была редкой возможностью услышать еврейскую мелодию. Я так думаю, что за 15 лет мы обслужили свадеб триста. Иногда ездили в Бобруйск, Гомель. Но в Беларуси нам до перестройки ставили палки в колеса. Был такой ресторан "Радуга" на минской привокзальной площади. Однажды арендовали мы его, за две недели внесли аванс, приходим, а двери заперты. Якобы "санстанция" нагрянула. Утром еще ее не было, а вечером появилась! Мне штрафы выписывали за то, что играл в синагоге на праздник Симхат-Тора. Эти штрафы платил за меня Шмая Горелик, светлая ему память (он умер в 1987 г.). Он помогал нам как мог, находил редкие тексты песен на идиш и иврите. А вот в Прибалтике с еврейской самодеятельностью было проще. Она существовала легально, при домах культуры. Мы выступали в Вильнюсе, Каунасе - даже афишки сохранились. Это был, пожалуй, год 1979-й. Тогда в Вильнюсе на концерт пару тысяч человек собралось. А на наш подпольный концерт в минском кафе "Отдых" в 1980-м или 1981 году - человек 150.
(працяг у наступным нумары)
Навум Баран, старшыня мінскай іудзейскай рэлігійнай абшчыны (ХаБаД):
Шмая Гарэлік? О, гэта быў чалавек, адданы свайму народу і сваёй рэлігіі. Дужа пераймаўся, калі ў сінагозе не было міньяну (кворуму з дзесяці мужчынаў). Ускладаў вянкі на "Яму", нават у часы, калі гэта забаранялася. Аднойчы, памятаю, зайшоў у сінагогу яўрэй ці то з Клімавічаў, ці то з Калінкавічаў. Ён толькі што выйшаў з месцаў зняволення і ня меў грошай на білет дадому. Тагачасны старшыня абшчыны паскупіўся, ня даў грошай, а Гарэлік, які быў скарбнікам, дастаў пачак, адлічыў таму небараку, колькі было трэба.
Вельмі шкада, што магіла Гарэліка занядбаная. Ён пахаваны дзесьці на Паўночных могілках. Дачка зъехала ў Ізраіль, і паклапаціцца пра месца пахавання няма каму.
Французы неабыякавыя да беларускіх яўрэяў. Талстой Талстым, а пяць гадоў таму прыязджаў у Мінск яшчэ адзін французскі разумнік, Даніэль Маршэсо, распавядаў пра Шагала ў нашым Мастацкім музеі. Сказаў, што мастак толкам ня ведаў ані ідыша, ані рускай, ані французскай моваў, што выклікала слушныя пярэчанні слухачоў: "А як жа ён вершы складаў?" Авохці, колькі ж міфаў склалася вакол Шагала: то ён "беларускі мастак", то касмапалітычны геній, да якога беларусы нібыта не дараслі. Яшчэ ў 1992 г. Віталь Тарас зазначаў у зборніку "Сем сорак", што "усе раптам сталі шагалазнаўцамі". Для кагосьці страсці па Шагалу - сродак падзарабіць грошай, сяму-таму проста карціць пагрэцца ў промнях славы земляка. Мэтр жа зверху пазірае на гэтую мітусню ды пасміхаецца ў вусы, якіх няма. Што да вершаў, яны насампраўдзе былі. Адзін з іх мы вырашылі рэпрадукаваць у "Анахну кан", хаця б дзеля таго, каб яшчэ раз абвергнуць міф пра няведанне Шагалам моваў.
МАРК ШАГАЛ
ГОРАД ДАЛЁКІ
Ён ва мне зьвініць,
далёкі горад,
дзе перагуківаюцца, як суседкі, веры:
цэркаўкі белыя,
цэрквы далёкія
і сінагогі. Дзверы расчынены. Неба цвіце,
жыцьцё ляціць,
упэўненае ў сваёй праваце.
Ён ва мне,
іхні смутак, ные,
нудзяцца вулкі крывыя,
надмогільлі шэрыя - на гары
ляжаць глыбока яўрэі набожныя,
сум з імі іхні, як сьвет стары.
У фарбах і ў мазках,
у сьвятле і ценю
стаіць карціна мая ўдалячэні,
ёй сэрца сваё засланіць летуценю.
Іду я, разліты ўвесь і распалены,
зіхцяць гады, краса былая ўся.
Мой сьвет у сьне
прыходзіць да мяне,
а я - а я губляюся.
Не шукайце сёньня мяне,
не шукайце і заўтрашні час,
я ўцёк ад самаго сябе нечакана.
Я магілу выкапаю ў запас
і ад вялікага плачу растану.
Пераклад Рыгора Барадуліна
Крыніца: старонка Зміцера (Хаіма) Левіта http://litvaki.cjb.net
* * *
Зъявіўся сайт музею Шагала ў Віцебску, адрас просты: www.chagall.vitebsk.by. Во дзе ёсць мажлівасць даведацца пра ўдзельнікаў шагалаўскіх пленэраў - аматараў пакорпацца ў творчасці Марка Захаравіча… Сайт зроблены на чатырох еўрапейскіх мовах, беларуская ў іх лік ня трапіла. Адкрыўся ён, відаць, да 115-гадовага юбілею Шагала.
* * *
Працяг аповеду вядомага яўрэйскага пісьменніка пра ягоныя вандроўкі па мястэчках Беларусі:
Прыехаў я ў Калінкавічы. Спыніўся ў гатэлі. Выйшаў на шпацыр па мястэчку. Бачу: на лаўцы сядзіць яўрэй. Я распачаў з ім гутарку. Пытаюся:
- Які Ваш занятак?
А ён мне і выдае:
- Ай, чаго там! Я - шавец, але Вы можаце размаўляць са мной папросту, мы не такія ўжо вялікія шышкі. З простымі людзьмі я й размаўляю проста!
ПОКАЗКІ
Чалавек стаіць у вагоне мятро, а побач сядзіць барадаты мужык у ярмолцы й чытае "Анахну кан".
- А ці ведаеце Вы, - пытаецца пасажыр, які стаіць, - што чытаеце газету дагары нагамі?
- Вядома, ведаю, - адказвае барадаты. - Вы ж толькі ня думайце, што гэта лёгка!
***
Тры браты паехалі на заробкі за мяжу і, разбагацеўшы, зрабілі падарункі для сваёй яўрэйскай мамы. Адзін купіў ёй дом, другі - аўтамабіль. Трэці ж, малодшы, даслаў ёй незвычайнага папугая, які ведаў напамяць Біблію, бо мама скардзілася, што кепска бачыць літары Святых тэкстаў. Праз некаторы час браты атрымалі ад маці лісты.
Старэйшаму яна напісала: "Дом для мяне завялікі. Жыву ў адным пакоі, а прыбіраць даводзіцца ва ўсіх".
Сярэдняму: "Я цяпер рэдка вандрую".
А малодшаму: "Дзякуй, тваё кураня было вельмі смачным".
ЗАГАДКІ "Анахну кан"
4. Каму належаць наступныя "высокамаральныя" разважанні: "В последнее время широко пропагандируются и всячески внедряются в нашу жизнь 10 ветхозаветных заповедей как панацея от всех бед… Но даже чисто с нравственной точки зрения, в них много безнравственного":
а) ваяўнічаму бязбожніку 1920-30-х гг. Ямелю Яраслаўскаму (М. Губельману);
б) спецыялісту па ўсіх пытаннях, парушальніку запаведзі "Не крадзі" Э. Р. Іофе;
в) аўтару найноўшага падручніка "Основы религиоведения", доктару філасофскіх навук з Белдзяржуніверсітэта А. А. Круглову.
5. На якой мове, паводле "прафесійнага" мінскага яўрэя Я. З. Басіна, трэба ствараць яўрэйскую культуру ў Беларусі;
а) на рускай;
б) на беларускай;
в) на ўсіх мовах, якія яўрэі лічаць роднымі.
6. Што такое "Блукаючыя зоркі":
а) твор Шолам-Алейхема, яўрэйскага класіка прыгожага пісьменства;
б) мастацкі калектыў яўрэяў Полацка пад кіраўніцтвам тамтэйшага лідэра Піліпа Заўта;
в) нефармальнае кола яўрэйскіх музыкаў у 1970-1980-я гг., якія гралі на вяселлях і самадзейных канцэртах, вандруючы па гарадох Беларусі і Літвы.
Адказы дасылайце на адрас рэдакцыі. Той, хто разгадае ўсе загадкі, зможа прэтэндаваць на прыз! Чакаем таксама загадак ад чытачоў.
* * *
ПИСЬМО ИЗ ИЗРАИЛЯ
Привет вам, дорогие минчане, из земли обетованной!
Обетованная она потому, что Бог дал обет подарить эту страну евреям, но забыл оформить его у нотариуса. Наивные евреи, однако, приняли все всерьез и до сих пор пытаются расположиться на этой земле со всеми удобствами. Пока с переменным успехом. Споры, разбирательства, драки и войны продолжаются уже свыше 3-х тысяч лет, и новое тысячелетие началось с "продолжение следует".
У нас, близ Тель-Авива, относительно спокойно, но возможно всё. Израильтяне живут как всегда, привычно готовы к войне, только профессиональные плакальщики - журналисты рвут на себе волосы. Мы сидим тихо и не дергаемся. Деревья цветут, птички поют, тараканы летают, кошки пузатые, дети резвятся и иногда учатся, праздники один за другим. Туристов мало - побаиваются войны. Хотя здесь для них не опаснее, чем в Крыму и тем более на Кавказе. И все дешево (по европейским меркам).
Ну, на сегодня с вас хватит. Всем приветы, здоровья и хорошего урожая на дачах. Напишите иногда и мне.
Владимир Боровский, г. Бат-Ям. (E-mail: gana@actcom.co.il)
ОБЪЯВЛЕНИЕ
МАШИНОПИСНЫЕ РАБОТЫ НА РУССКОМ ЯЗЫКЕ - БЫСТРО, НЕДОРОГО, КАЧЕСТВЕННО!
Телефон в Минске: 2830211 (Алена)
* * *
Адаму Мальдзісу, сёлетнему лаўрэату прэміі імя Ганны Краснапёркі - віншаванні!
* * * * * * *
Мы шчыра спачуваем нашаму сябру Аляксандру Элентуху ў сувязі са смерцю яго дзеда Ізраіля, былога вязня гета і партызана. "Анахну кан"
===========================================================================================
Адрас для лістоў: Беларусь, Мінск, 220068, а/c 75. (Belarus, Minsk-68, P.O. Box 75). Рэдакцыя можа не падзяляць меркаванняў аўтараў, друкаваць артыкулы дзеля палемікі. Рукапісы не вяртаюцца. Надрукавана 04.06.2002. Тыраж 292 экз. Бясплатна. Адказны за выпуск - У. П. Рубінчык (rubinchik@lycos.com). Усе правы на матэрыялы "Анахну кан" захоўваюцца за аўтарамі. Неафіцыйная старонка "Анахну кан" у Інтэрнэце - на сайце "Гісторыя беларускіх яўрэяў", http://beljewhist.virtualave.net/akan.html., а таксама на сайце беларускага зямляцтва ў Ізраілі www.souz.co.il/belzem (раздзел "Наши друзья") Газета распаўсюджваецца ў Беларусі, Ізраілі, ЗША, Расіі і іншых краінах.
=========================================================================================
|
